Dlaczego Koty norweskie leśne?

Historia kotów norweskich leśnych jest nierozerwalnie związana ze Skandynawią, w szczególności Norwegią, gdzie zwierzęta te uważane są za jeden, obok ropy naftowej, z najważniejszych zasobów, skarbów narodowych. Istnieje wiele teorii i przypuszczeń dotyczących ich pochodzenia. Nie wiadomo dokładnie jak koty norweskie znalazły się w Skandynawii.

Jedna z bardziej prawdopodobnych teorii mówi, że około XVI wieku na statkach włoskich do Norwegii przybyły koty angorskie, ich włos szybko zaadaptował się do mroźnego klimatu i one dały początek rasie skogkatt[1]. Inna teoria mówi, że NFO stanowią mutację długowłosego, dziko żyjącego kota Felis silvestris Grampian, żyjącego w stanie dzikim w Szkocji. Do Norwegii miał się on przedostać wraz z Wikingami[2].

Pierwsze wzmianki o kotach norweskich pochodzą prawdopodobnie z XIII w. i mają swoje fundamenty w mitologii nordyckiej, według której koty te były tak ciężkie, że nordycki bóg Thor nie był w stanie ich podnieść, a bogini Freya używała kotów norweskich jako zwierząt zaprzęgowych. „Na to Loki z Utgardu odezwał się w te słowa: „(…) podnieś mojego kota z ziemi, nie mówiłbym tak do Thora, jednego z Asów, gdybym nie widział, żeś mniej wart niż się wydajesz. Na to na podłogę dworca skoczył szary kot, bardzo wielki i podszedł Thor do niego i złapał go pod brzuchem i spróbował podnieść. Ale kot tylko się wygiął w łuk i choć Thor natężał ramiona i ciągnął do góry, ile sił, kot uniósł tylko jedną łapę i Thor nie posunął się ani krztyny w swych wysiłkach. Na to rzekł Loki z Utgardu: Stało się tak, jak przewidywałem, ten kot jest olbrzymi, a Thor mały i nikczemny pośród wielkich ludzi tu zgromadzonych”[3], [4].
Ryc. 1 i 1a: Bogina Freya z kotami w zaprzęgu [5], [6].

  Inne z legend i przekazów ludowych (udokumentowane w XIX w. przez P. Ch. Asbjornsena i J. Moe[7]) mówiły o tym, że koty te określano mianem „huldrekatte”, czyli kotami leśnych nimf, leśnych czarownic. Według przekazów skandynawskich koty te towarzyszyły Wikingom w ich licznych wyprawach[8]. Istnieje hipoteza, że wraz z Wikingami dotarły do Ameryki Północnej, gdzie dały początek ich większym współbraciom – Main Coon’om[9].

Wygląd kotów norweskich powodował (i nadal często powoduje, że uważane są za krzyżówkę rysia i kota). Około 1550 (wg źródła nr 3 – w 1559) r. Peter Clausson Friis, duński kapłan mieszkający w Norwegii rozróżnił 3 rodzaje kotów – rysi: wilko-ryś, liso-ryś, koto-ryś[10]. Później okazało się, że kot-ryś jest kotem z norweskich lasów. Wg przekazu księdza podobieństwo fizyczne kotów norweskich do rysia (wielkość, kołnierz – kryza, inne elementy budowy fizycznej ciała), poparte były umiejętnościami łowienia ryb w jeziorach, strumykach i innych zachowań łowieckich[11].

Kolejne wzmianki o kotach norweskich pochodzą z 1910 roku, kiedy to w autobiografii Olaf Galbransson umieścił ilustrację kota norweskiego. W 1912 roku kot o imieniu Sølvfaks stał się głównym bohaterem książki dla dzieci autorstwa norweskiego pisarza Gabriela Scotta[12].

Ryc 2: Okładka książki Gabriela Scotta[13]

Na początku XX wieku populacja kotów norweskich zaczęła maleć, najprawdopodobniej wskutek krzyżowania się z kotami domowymi. W wyniku późniejszych badań genetycznych stwierdzono bowiem, że gen odpowiedzialny za długi włos jest genem recesywnym, w związku z tym w/w krzyżówki dawały potomstwo krótkowłose. W latach 30-tych podjęto decyzję o wdrożeniu programu hodowlanego, którego celem miał być rozwój i odtworzenie rasy. Prace te przerwał jednak wybuch drugiej wojny światowej. W 1938 Hjaldis Rohlff zaprezentowała po raz pierwszy na wystawie kotów kota norweskiego Petten, a oceniał go duński sędzia Knud Hansen[14]. Hjaldis Rohlff była założycielką norweskiego klubu kotów rasowych NORAK. Prawdopodobnie wtedy wydano również zakaz odławiania i wywożenia kotów norweskich poza granice Norwegii. Koty norweskie w latach trzydziestych XX w. zaczęły pojawiać się na wystawach[15].

Ryc. 3: Haldis Rohlff z kotem Petten (1930)[16]

Ryc. 4: Pieczęć klubu NORAK[17]

W 1963 roku założono Narodowe Stowarzyszenie Kotów Rasowych (Norske Rasekattklubbers Riksforbund - NRR), na czele którego stanął Carl Frederik Nordane. W 1972 roku uznano wstępnie koty norweskie jako odrębną rasę, określono jej tymczasowy standard i oficjalną nazwę „Norsk Skogkatt”.
W 1973 roku doszło do spotkania Nordane z Else Nylund z hodowli PAN’s, w której urodził się późniejszy prekursor wzorca rasy Truls (matka: Lucy, ojciec: King).

Ryc. 5: Lucy i Truls[18][19]

Ryc. 6: Pan’sTruls[20] (N* Pans Truls - NFO n 09 23 – DOB: 1973-05-00 Rodowód: NRR K 50020; Hodowca i właściciel: Else & Egil Nylund, Norwegia; ojciec: N* King - NFO ns 09 23 – nowicjat, DOB: 0000-00-00; matka: N* Lucy - NFO f 09 22 – DOB: 1972-09-14 Właściciel: Else & Egil Nylund)[21]

Ryc. 7: Else i Egil Nylund[22]

Ryc. 8: Edel Runas i Pjewiks Troll[23]

W 1974 roku kotka Pippa Skogpus będąca własnością Edel Rund została skojarzona z Truls’em, w wyniku czego 17.04.1974 roku przyszły na świat Troll i Pjewiks Nisse. Miot ten stanowił oficjalny punkt startowy rasy. Pans Truls został potem tylko jeszcze raz ojcem.

W 1975 roku powstał pierwszy klub zrzeszający hodowców i miłośników kotów norweski, Norsk Skogkattring.

Ryc. 9: Logo Klubu Norsk Skogkattring[24]

26 listopada 1977 roku Walne Zgromadzenie FIFE obradujące wówczas w Paryżu w pełni uznało rasę w dwóch odmianach: z motywem aguti i bez niego[25]. Również w tym roku odbyła się pierwsza wystawa w Asker w Norwegii, podczas której zostały przyznane pierwsze certyfikaty CAC Norwegom (Stina AV Baune oraz Colosseum’s Anton Prikken) przez sędzinę je oceniającą Karinę Stroemmem[26]. Standard rasy był modyfikowany ostatnio w 2012 roku.

„Pierwsza para kotów norweskich została sprzedana do Szwecji, a pierwszym Eurochampionem spoza Skandynawii był Jakobellas Max, którego właścicielką była Margaret Leleither, założycielka klubu kotów norweskich leśnych w Niemczech. 29 listopada 1979 roku pierwsi przedstawiciele rasy przybyli do USA: Pan’s Tigris of Mycoon oraz Mjavo’s Sala Palmer of Mycoon. W 1990 klasa nowicjatu została zamknięta za wyjątkiem Finlandii, gdzie wprowadzano nowe koty jeszcze do 1992 roku”[27].
Później nastąpił dynamiczny rozwój rasy, powstawały hodowle: Pjewiiks Forest, Torymyra, Av Baune. Potem koty norweskie trafiły do Danii i do kolejnych krajów.

Rasa kotów norweskich leśnych ewoluuje. Nie bez problemów, ale akceptowane przez międzynarodowe organizacje felinologiczne są nowe odmiany kolorystyczne. Nowy, występujący jedynie u kotów norweskich leśnych kolor to kolor bursztynowy (amber) i jasnobursztynowy (light amber). Koty bursztynowe są "genetycznie" czarne, posiadają gen recesywny, który odpowiada za zmianę umaszczenia, koty jasnobursztynowe natomiast - niebieskie.

Prawdopodobnie pierwsze koty w kolorze bursztynowym przyszły na świat w 1992 roku w szwedzkiej hodowli Widwood (Sylla Erikers). Rodzicami byli S*Wildwood Humla (NFO a 24) oraz S*Amazonas Camilo (NFO n 22). Urodziło się 5 kociąt: 3 kotki i 2 kocurki (Iros,czarny klasycznie pręgowany (NFO n22) oraz Imer niebieski tygrysio pręgowany (NFO a23). Kolory u kocurków zaczęły ulegać zmianie. Zmiany umaszczenia nastęczały wiele problemów, pojawiły się różnego rodzaju zarzuty dotyczące fałszownaia dokumentacji rodowodowej, niedozwolengo krzyżowania. Kilka miesięcy później, w innej hodowli w Szwecji urodził się inny "czekoladowy kociaK". Również w Niemczech w hodowlach Takeskog i Beavis av Takeskog przyszły na świat kocieta w nietypwym kolorze. Do 1998 urodziło się 30 kociąt w 21 miotach w nietypowej barwie[28], choć w innym miejscu na stronie tej hodowli można znaleźć informację o 36 kotach urodzonych w tym samym okresie. W maju 1998 roku zwołano seminarium hodowlane, z udziałem Dagny Dickens, będącej jedną z twórców systemu kodów EMS, na którym próbowano rozstrzygnąć zagadkę nietypowej barwy kotów norweskich.

W wyniku analizy porównawczej kotów, a potem analizy rodowodów okazało się, że wszystkie kocięta w nowym, nietypowym kolorze miały za przodków 2 koty Klofterhagens Babuschka (NFO n 09 23, DOB 27.02.81) oraz Niro's Dunder (NFO n23, DOB 29.06.83). Nie udało się jednak rozstrzygnąć wszystkich wątpliwości.

W wyniku przeprowadzonych badań genetycznych ustalono, że wszystkie nietypowe koty są de facto czarne. Występuje u nich mutacja genu E, odpowiedzialnego m.in. za rozprzestrzenianie się kolor czarnego. Odmianę odpoweidzialną za kolor bursztynowy nazwano allelem e, który powoduje ograniczenie produkcji czarnego barwnika, czyli eumelaniny.

W 2004 roku podczas wystawy w niemieckim Wiesbaden zgromadzono wystarczającą liczbę kotów w nowej odmianie kolorystycznej i wystąpiono do FIFE o uznanie nowego koloru. Mimo kontrowersji, w tym samym roku FIFE na Walnym Zebraniu w Portugalii uznała dwa nowe kolory kotów: bursztynowy (amber, kod EMS: nt) i jasnobursztynowy (light amber, kod EMS: at)[29].

Kolor bursztynowy wzbudza wiele kontrowersji wśród hodowców, mając chyba więcej przeciwników niż zwolenników. Niezwykłe kompendium wiedzy na jego temat stanowi m.in. strona hodowli Forest Gate*PL z Wrocławia (hodowca Katarzyna Skrzypek-Łukowska).

Do Polski koty norweskie (para - kocur – Satyr’s Bernkassela, ur. 03.02.1990 r. (n 0923, zm. prawdopodobnie 1996?) i kotka – Julia af Skogasen, ur. 01.11.1989 r. (f 09, zm. prawdopodobnie, 1995 r.?)[30] trafiły w grudniu 1990 roku przywiezione przez sędzinę Karinę Bjuran dla państwa Ireny i Henryka Nalewaj z Plewisk k/Poznania. Pierwszy miot tej pary urodził się 13.03.1992 r. w Plewiskach. W roku 1993 Julia i Bernkassel trafiły do poznańskiej hodowli Tivoli – Haliny Szlachetki (hodowla później zmieniła nazwę na Tell me why*PL)[31]. Obydwa koty miały w rodowodach przodków z hodowli norweskiej Pan, z której wywodził się prekursor rasy Truls.

W 1996 roku Roman Grabara sprowadził z Holandii kocura Bergansius Sardanas, a rok później do Warszawy został sprowadzony Golden Delicious Felis Jubatus[32]. Kocur Bergansius był ojcem i dziadkiem kotek, które zdobyły tytuły championa międzynarodowego (pierwsze trzy kotki „championki międzynarodowe” urodzone w Polsce).

Jak pisze Roman Garbara[33]: „Pierwszym w Polsce kotem, który uzyskał największą kocią godność, tytuł championa europejskiego, był Golden Delicious Felis Jubatus. Ostatni certyfikat uzyskał 14.06.1998r w austriackim Kufstein. Tenże kot jest ojcem dziesięciorga championów międzynarodowych i 30.09.2002 roku Zarząd Główny Stowarzyszenia Hodowców Kotów Rasowych w Polsce przyznał mu niezwykle prestiżowy tytuł - Distinguished Merit. Pierwszą kotką, której przyznano DM-a (2002 r.) jest Mezoezah's Tula. Tula jest matką pięciorga interchampionów. Koty z Polski również są widoczne w rankingach europejskich. W roku 1997 w rankigu "Skogkatt of the year" zadebiutował Yara Binya av Lindesnes, zajmując 9 miejsce w kategorii kociąt, a w kategorii dorosłych zadebiutował w 1998 roku Golden Delicious Felis Jubatus zajmując również 9 miejsce. Z kotów urodzonych w Polsce w kategorii dorosłych, w roku 2000 Biafra U'Lidy*PL zajęła 12 miejsce, natomiast w kategorii kociąt w roku 2001 Efendi U'Lidy*PL uplasował się na 7 miejscu. W plebiscycie "Skogkattu" ogromny sukces odniósł kastrat Attis Kot Freyi*PL (kocur, n 0923, ur. 20.07.2001r, hodowca i właściciel: Barbara Fig), który w roku 2003 zajął 1 miejsce.”

Roman Garbara wskazuje ponadto, że o popularności oraz rozwoju rasy decyduje liczba urodzonych kociąt oraz kotów biorących udział w wystawach. „W 1996 roku urodziło się w Polsce 5-10 kociąt, natomiast w 1998 roku już 40, a w 1999 przeszło 80. Liczba pokazywanych polskich kotów na międzynarodowych wystawach wahała się od kilku do kilkunastu (najwięcej 16 w 1998 roku i 18 w 1999 roku w Poznaniu). Gala kotów norweskich leśnych w Poznaniu (25.11.2000r), zorganizowana z okazji jubileuszu 10-lecia hodowli NFO w Polsce, zgromadziła rekordową liczbę zwierząt - 40. W listopadzie 2003 roku na wystawę międzynarodową kotów w Poznaniu zgłoszono łącznie 51 kotów norweskich leśnych.[34]”.

Na podstawie danych FelisPolonia również można próbować określić popularność kotów norweskich leśnych.

Tabela 1: Liczba kotów zarejestrowanych w bazie FPL w latach 2008-2017, z uwzględnieniem NFO (opracowanie własne, na podstawie danych FPL[35].

Ryc. 10: Liczba kotów zarejestrowanych w bazie FPL w latach 2008-2017, z uwzględnieniem NFO (opracowanie własne, na podstawie danych FPL[36].

Na podstawie powyższych danych należy stwierdzić, że liczba wydawanych przez FPL rodowodów kształtuje się na względnie stabilnym poziomie i wynosi 400 – 500 rocznie. Plasuje to koty norweskie leśne na miejscach 8-10 wśród najczęściej wydawanych rodowodów. W 2017 roku statystyka uwzględniała 42 rasy kotów.

Dane powyższe możemy zestawić z danymi z serwisu Pawpeds.com. Wynika z nich, że w bazie NFO serwisu PawPeds[37] (na dzień 29.10.2017) znajduje się łącznie 96197 zarejestrowanych kotów NFO, w Polsce mieszkających jest 618 (256 M[38], 362 F); urodzonych w Polsce jest 1132 kotów NFO (507 M, 624 F). Kotów urodzonych w Polsce i w niej mieszkających zarejestrowano w bazie 488 (w tym M - 192, F-296). Można na podstawie powyższych danych próbować wnioskować o wielkości importu i eksportu kotów. Wynika z nich, że do Polski sprowadzono 64 kocury i 66 kotek; a aż 315 kocurów i 328 kotek wyjechało z naszego kraju.

Wydaje się, że dane te obarczone są sporym błędem, ponieważ, jak wykazała pobieżna analiza, bardzo wiele hodowli w Polsce nie rejestruje swoich kotów w bazie PawPeds.

Dla porównania, można stwierdzić, że w klubie, do którego należymy (Cat Club Feniks) wśród 2931 zarejestrowanych na dzień 29.10.2017 kotów jest 49 NFO[39]. W 2015 roku zostało w nim zarejestrowanych 4 koty NFO, w 2016 – 10, a w 2017 – 7.

Tabela 3: Liczba kotów biorących udział w wystawach, wg portalu catshow.eu

*dane dotyczące roku 2017, wg stanu na dzień 29.10.2017

Z danych dostępnych na portalu catshow.eu wynika, że liczba kotów norweskich leśnych biorących udział w wystawach zmniejsza się.     

Reasumując powyższe rozważania można przyjąć, że koty norweskie leśne są rasą stosunkowo popularną. Trudno jednoznacznie stwierdzić, dysponując niepełnymi danymi, że popularność rasy się zmniejsza. Może o tym świadczyć zmniejszająca się liczba kotów biorących w wystawach i zmniejszający się udział procentowy wydawanych rodowodów NFO w stosunku do liczby ogólnej wydawanych rodowodów. Z drugiej jednak strony liczba bezwzględna wydawanych przez FPL dokumentów rodowodowych w ciągu trzech ostatnich latach ponownie rosła. Stwierdzić należy nadto, na podstawie rozmów z hodowcami, że w ostatnim czasie wzrosła liczba zakładanych hodowli NFO. Sądzę, że nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na te pytania, nie analizując danych FPL[40].

NINIEJSZA PRACA POWSTAŁA JAKO JEDNO Z ZADAŃ NA JEDNYM Z KURSÓW, W KTÓRYCH BRALIŚMY UDZIAŁ. Kopiowanie i powielanie bez naszej zgody jest zabronione.

 Przypisy i Bilbiografia:

[1] Pintera A., Koty (2008), Wyd. Delta W-Z, s. 102.

[2] Ibidem, s. 102.

[3] Snorri Sturlusson, Edda Młodsza,1220-1230, za: https://omahkatayo.pl/o_rasie.htm, (dostęp 29.10.2017).

[4] https://www.skogkatt.pl/historia/klejnot-skandynawii/ ; (dostęp: 29.10.2017).

[5] https://www.skogkatt.pl/historia/klejnot-skandynawii/ ; (dostęp: 29.10.2017)

[6] https://www.av-snofjord.com/Annerkennung_e.htm ; (dostęp: 29.10.2017)

[7] https://www.skogkatt.pl/historia/klejnot-skandynawii/ , (dostęp: 29.10.2017)

[8] https://swiatkotow.pl/strefa-wiedzy/rasy/pochodzenie,kot-norweski-lesny.html, (dostęp: 29.10.2017)

[9] https://www.skogkatt.pl/historia/historia-powstania-rasy/ (dostęp: 29.10.2017)

[10] https://norskskogkatt.leschatteries.com/leur_histoire.html (dostęp: 29.10.2017)

[11] https://norskskogkatt.leschatteries.com/leur_histoire.html (dostęp: 29.10.2017)

[12] https://www.karodok.com/Historia_rasy,44.html#10; (dostęp: 29.10.2017)

[13] https://www.av-snofjord.com/Annerkennung_e.htm ; (dostęp: 29.10.2017).

[14] R. Alvig, K. Lunda, Kot dzikie zwierzę i przyjaciel domu, 1943; za: https://www.skogkatt.pl/historia/klejnot-skandynawii/ , (dostęp: 29.10.2017).

[15] Bower J. i C, Mój kot. Praktyczny przewodnik, Świat Książki, Warszawa, 2003, s. 198.

[16] https://norskskogkatt.leschatteries.com/leur_histoire.html; (dostęp: 29.10.2017)

[17] https://norskskogkatt.leschatteries.com/leur_histoire.html; (dostęp: 29.10.2017)

[18] https://www.tnfcs.co.uk/History/BreedHistory.html ; (dostęp: 29.10.2017)

[19] https://www.smykkeskrin.nl/engl_nfo.htm ; (dostęp: 29.10.2017)

[20] https://norskskogkatt.leschatteries.com/chatterie_pans/pans_truls.htm ;(dostęp: 29.10.2017)

[21] Baza PawPeds podaje inne kolory rodziców Trulsa: King: ns 23, Lucy f 09 23. Ich kocięta to kocurki: Pjewiks Forest Nisse, NFO n 09 23, DOB: 74-04-17 i Pjewiks Forest Troll, M, NFO n 09 23, DOB: 74-04-17 (przyp. aut.)

[22] https://www.aid-skogkatt.fr/content/else-nylund-pans-truls-et-pans-polaris ; (dostęp: 29.10.2017)

[23] https://www.av-snofjord.com/Annerkennung_e.htm ; (dostęp: 29.10.2017)

[24] https://norskskogkattring.no/ ; (dostęp: 29.10.2017)

[25] Pintera A., Koty (2008), Wyd. Delta W-Z, s. 102.

[26] https://www.skogkatt.pl/historia/klejnot-skandynawii/ ; (dostęp: 29.10.2017)

[27] https://www.skogkatt.pl/historia/historia-powstania-rasy/ ; (dostęp: 29.10.2017)

[28] (https://www.forestgate.pl/od-tych-kotow-wszystko-sie-zaczelo, data dostępu: 12.12.2017)

[29] https://swiatkotow.pl/strefa-wiedzy/artykuly/genetyka/art,418,norweskie-lesne-bursztyny.html; dostęp: 10.12.2017).

[30] https://www.skogkatt.pl/historia/15-lecie-hodowli-w-polsce/ ; (dostęp: 29.10.2017)

[31] https://www.karodok.com/Norwegi_w_Polsce,45.html#10 ; (dostęp: 29.10.2017)

[32] https://nfo.pl/nfo/historia ; (dostęp: 29.10.2017)

[33] https://www.karodok.com/Norwegi_w_Polsce,45.html#10 ; (dostęp: 29.10.2017)

[34] https://www.karodok.com/Norwegi_w_Polsce,45.html#10 ; (dostęp: 29.10.2017)

[35] https://www.felispolonia.eu/public/stat_2016.pdf ; (dostęp: 29.10.2017)

[36] https://www.felispolonia.eu/public/stat_2016.pdf ; (dostęp: 29.10.2017)

[37] Opracowanie własne na podstawie danych PawPeds.com, stan na 29.10.2017.

[38] M – kocur, F – kotka – przypis autora.

[39] Dane udostępnione przez CCF, stan na dzień 29.10.2017

[40] W dniu 27.10.2017 zwrócono się do FPL z prośbą o udostępnienie danych dotyczących populacji NFO,  jej struktury oraz liczby hodowli NFO, a także liczby importowanych i eksportowanych kotów. Do dnia przygotowania pracy nie otrzymano jednak odpowiedzi (przypis autora).